20. yüzyıl dünyanın pek çok ülkesi için olduğu gibi, Türkiye için de toplumsal, ekonomik ve siyasal alanlarda değişimler, dönüşümler; özellikle de bilim, teknoloji ve sanat yolunda atılımlar çağı olmuştur. Yaşanan bu hızlı gelişmelerin yansıması ülkemiz mimarlığında da görülmüştür. 20. Yüzyıl Türkiye Mimarlığı'nda Doğan Hasol, ülkemiz mimarlığının bu değişim ve gelişim sürecini, aşağıdaki başlıklar altında yer verilen 150'ye yakın mimarın 190 yapısıyla örnekleyerek kronolojik sırayla anlatıyor.

- 20. Yüzyıla Doğru ve 20. Yüzyıl Başı Türkiye Mimarlığı

- Birinci Ulusalcı Mimarlık Akımı

- Genç Cumhuriyet'in Konuğu Yabancı Mimarlar

- 1930'larda Çağa Uygun Anlayış: Modern Mimarlık Arayışı

- 1940'lar... Milli Mimari ya da İkinci Ulusalcı Mimarlık

- 1950'ler... Modernizm/Uluslararası Üslup

- 1960'lar, 1970'ler… Tekdüzeliğe Karşı Arayışlar

- 1980-2000 Arası/Küreselleşme ve Neoliberalizm Etkileri

Doğan Hasol'un, hazırlığı yıllar süren bir çalışmanın ürünü olan ve Cumhuriyet öncesi dönemi de içine alarak tüm 20. yüzyılı kapsayan kitaba ilişkin görüşleri şöyle:

“Bu kitap bir antoloji değildir. Sunulan yapılar, mimari değerlerinin yanısıra dönemleri ve mimari anlayışları yansıtabilecek şekilde belirlenmiştir... Ülkenin yüz yıllık mimarlık birikimini yorumlayarak gözler önüne sermeye başlamak ancak bir sayım-dökümle (envanter) olabilecekti. Bu süreç, kendi birikimimize, elimiz altındaki arşiv olanaklarına, yılların belge ve bilgi birikimine karşın yine de kolay olmadı ve uzunca bir zamana yayıldı. Değerlendirmeyi yapılar üzerinden kronolojik bir sistemle dönemler halinde belirlemek doğru görünüyordu; ülkedeki gelişim süreçleri de buna olanak veriyordu. Ancak mimarlığı etkileyen faktörleri, ekonomik, toplumsal, siyasal süreçleri kesin dönemlere bölünmüş şekilde kalıplamak kolay olmadı. Bunlara paralel olarak yapıların mimarlık anlayışı ve tarzı için de dönemler arasında girişimler, kaymalar olması kaçınılmazdı. Üstelik mimarlıkta yatırım kararı, projelendirme süreci ve yapım evresinin, ülkemizdeki pek çok örnekte görüldüğü gibi, bazen uzun yıllara yayılması söz konusu olabiliyordu. 

Kitabın hazırlanmasına ilişkin olarak şunu hemen eklemeliyim: 1900-2000 yılları arasında üretilmiş, örnek oluşturabilecek değerli yapıtların tümünün kitapta verilenlerden ibaret olmadığını, sunulanlar dışında da pek çok örnek olabileceğini belirtelim. Verilen örnekler, kendi kişisel çabamızın yanı sıra daha çok büyük kentlerdeki kolay ulaşılabilir ve mimari yayınlarda yer almış, birçoğu ödüllü yapıtlardan derlenmiştir. Yapıların seçiminde akımlar ve dönemler hakkında daha kolay fikir verebilecek yapıtların seçilmesi gözetildi. Bir noktayı daha belirtmekte yarar var: Çevresiyle barışık olmayan birçok yapı da bazı iyi mimari niteliklerine karşın, bulundukları yere ait olmadıkları gerekçesiyle seçki dışı bırakılmıştır.  

Bu kitap, son zamanlarda çok rastlanan, ‘Türkiye'de mimarlık var mı ki?' söylemine karşı, varlığın kanıtlanması ve belgeleme bakımından da ciddi bir yer tutacaktır...

Kitabın, son zamanlarda çok rastlanan, “Türkiye'de mimarlık var mı ki?” şeklindeki söyleme karşı, varlığın kanıtlanması ve belgeleme bakımından ciddi bir yeri olacağını düşünüyorum. O söylem biraz haklı, çokça haksızdır. Geçmiş pek çok dönemde olduğu gibi, 20. yüzyılda da ülkemizde hiç kuşkusuz çok iyi mimarlık ürünleri ortaya konabilmiştir. Ne var ki, bir yandan toplumumuzun eğitim, görgü ve kültür düzeyi bunları değerlendirmenin uzağındadır, bir yandan da iyi örnekler yoğun gecekondulaşma, kaçak yapılaşma ve plansızlık kargaşası içinde görünmez hale gelmiştir. Başka bir nokta da toplumda ve siyasal yöneticilerimizde, değerlendirmenin yanı sıra mimari değerleri koruma konusundaki bilinç eksikliğidir. Bilimsel yöntemlere, planlamaya ve mimarlığa inanmayan, yalnızca kendi görgü, beğeni ve bilgilerinin mimari yapıtları değerlendirmede ölçüt olabileceğini sanan kent ve ülke yöneticilerinin tutumları nedeniyle nice değerler yitirilmiştir. O nedenle, kitapta da örnekleri görülebileceği gibi, 20. yüzyıla ilişkin birçok yapıt ne yazık ki yıkılarak yok edilebilmiştir…" 

İÇİNDEKİLER

DÜNYADA 20. YÜZYIL... DÜŞLER-GERÇEKLER...

20. YÜZYILA DOĞRU VE 20. YÜZYIL BAŞI TÜRKİYE MİMARLIĞI

BİRİNCİ ULUSALCI MİMARLIK AKIMI

Defter-i Hakani Binası; Vedat Bey (Tek)

Posta ve Telgraf Nezareti Binası; Vedat Bey (Tek)

Mimar Vedat (Tek) Evi; Vedat Bey (Tek)

Haydarpaşa Vapur İskelesi; Vedat Bey (Tek)

Birinci TBMM Binası; Hafi Bey          

İkinci TBMM Binası (Eski Halk Fırkası Mahfeli); Vedat Bey (Tek)

Harikzedegân (Tayyare) Apartmanları; Kemaleddin Bey

IV. Vakıf Hanı; Kemaleddin Bey

Maliye Vekâleti Binası; Yahya Ahmet

Gazi ve Latife Okulları; Mukbil Kemal Bey (Taş)

Osmanlı Bankası; Giulio Mongeri

İnhisarlar (Tekel) Başmüdürlüğü; Giulio Mongeri

Ankara Vakıf Oteli (Ankara Palas); Önce Vedat Bey (Tek), sonra Kemaleddin Bey

Ziraat Bankası; Giulio Mongeri

Etnografya Müzesi; Arif Hikmet Bey (Koyunoğlu)

Eski Hariciye Vekâleti; Arif Hikmet Bey (Koyunoğlu)

Türk Ocağı Merkezi; Arif Hikmet Bey (Koyunoğlu)

İkinci Vakıf Apartmanı; Kemaleddin Bey        

İzmir Türk Ocağı; Necmettin Emre

Elhamra Sineması (Milli Sinema) ve Milli Kütüphane; Tahsin Sermet, Muallim Mehmet Galip, Fescizade İbrahim Galip

GENÇ CUMHURİYET’İN KONUĞU YABANCI MİMARLAR

Sıhhiye Vekâleti; Theodor Jost

Dîvân-ı Muhasebât (Sayıştay); Ernst Egli

Musiki Muallim Mektebi; Ernst Egli

İsmet Paşa Kız Enstitüsü; Ernst Egli

Erkân-ı Harbiye Reisliği Dairesi; Clemens Holzmeister

Merkez Bankası; Clemens Holzmeister

Çankaya Köşkü (Pembe Köşk); Clemens Holzmeister

Güven(lik) Anıtı; Clemens Holzmeister, Anton Hanak, Josef Thorak

Tekel Likör Fabrikası; Robert Mallet-Stevens

Ragıp Devres Villası; Ernst Egli           

T. Emlak ve Eytam Bankası; Clemens Holzmeister

Sümerbank Genel Müdürlük Binası; Martin Elsaesser

THK ve Türkkuşu Mektebi; Ernst Egli

Türkiye Büyük Millet Meclisi; Clemens Holzmeister

Taut Evi; Bruno Taut

Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi; Bruno Taut

1930’LARDA ÇAĞA UYGUN ANLAYIŞ: MODERN MİMARLIK ARAYIŞI

Budapeşte Sergisi Türkiye Pavyonu; Sedad Hakkı (Eldem)

Kurukahveci Mehmet Efendi Ticarethanesi; Zühtü (Başar)

Hariciye Köşkü; Seyfi Arkan

Florya Deniz Köşkü; Seyfi Arkan

Ankara Sergievi; Şevki Balmumcu

Makbule Atadan Köşkü (Camlı Köşk); Seyfi Arkan

Belediyeler Bankası (İller Bankası); Seyfi Arkan

Gümrükler ve İnhisarlar Vekâleti Binası; Sedad Hakkı Eldem

Ankara Garı; Şekip Akalın

Ankara Gar Gazinosu; Şekip Akalın

Üçler Apartmanı; Seyfi Arkan

Tüten Apartmanı; Adil Denktaş

İstanbul Üniversitesi Observatoryumu; Arif Hikmet Holtay     

Galata (Karaköy) Yolcu Salonu; Rebii Gorbon, Georges Debbes

Fethi Okyar Evi; Sedad Hakkı Eldem

Ayaşlı Yalısı; Sedad Hakkı Eldem

Taksim Belediye Gazinosu; Rükneddin Güney

Kadıköy Halkevi; Rükneddin Güney

İnönü Evi; Rükneddin Güney

Dr. Belen Evi; Maruf Önal

1940’LAR... MİLLİ MİMARİ YA DA İKİNCİ ULUSALCI MİMARLIK

New York Dünya Sergisi Türkiye Pavyonu; Sedad Hakkı Eldem

Anıtkabir; Emin Onat, Orhan Arda

İstanbul Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi; Sedad Hakkı Eldem, Emin Onat

Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi; Emin Onat, Sedad Hakkı Eldem

Saraçoğlu Mahallesi; Paul Bonatz

Ankara Opera Binası; Paul Bonatz

İstanbul Radyoevi; İsmail Utkular, Doğan Erginbaş, Ömer Günay

Çanakkale Şehitleri Anıtı; Feridun Kip, Doğan Erginbaş, İsmail Utkular

İstanbul Açıkhava Tiyatrosu; Nihat Yücel, Nahit Uysal

İstanbul Spor ve Sergi Sarayı; Paolo Vietti-Violi, Şinasi Şahingiray, Fazıl Aysu

Bursa Vali Konağı; Emin Onat

Cenap And Evi; Emin Onat

Taşlık Şark Kahvesi; Sedad Hakkı Eldem

Nuri Çapa Yalısı; H. Kemali Söylemezoğlu

1950’LER... MODERNİZM / ULUSLARARASI ÜSLUP

İstanbul Adliye Sarayı; Sedad Hakkı Eldem, Emin Onat

İstanbul Belediye Sarayı; Nevzat Erol

İstanbul Hilton Oteli; SOM, Sedad Hakkı Eldem

Balıkesir Kervansaray Oteli; Muhteşem Giray, Affan Kırımlı

Rıza Derviş Villası; Sedad Hakkı Eldem

Anadolu Kulübü          ; Turgut Cansever, Abdurrahman Hancı

4. Levent Mahallesi; Kemal Ahmet Arû, Rebii Gorbon

Ataköy 1. Kısım; Luigi Piccinato, Ertuğrul Menteşe ve Emlak Kredi Bankası Proje Grubu

Sakarya Hükümet Konağı; Enis Kortan, Nişan Yaubyan, Avyerinos Andonyadis, Harutyun Vapurciyan

Natuk Birkan Apartmanları; Haluk Baysal, Melih Birsel

Brüksel Dünya Sergisi Türkiye Pavyonu; Muhlis Türkmen, Utarit İzgi, Hamdi Şensoy, İlhan Türegün

Karatepe Açıkhava Müzesi; Turgut Cansever

Tekel Genel Müdürlüğü; İlhan Tayman

Karayolları Genel Müdürlüğü Yarışması; Haluk Baysal, Melih Birsel, Radi Birol, Sedat Gürel, Abdurrahman Hancı, Maruf Önal, Suha Toner, Faruk Sırmalı

1960’LAR, 1970’LER... TEKDÜZELİĞE KARŞI ARAYIŞLAR

İstanbul Manifaturacılar Çarşısı; Doğan Tekeli, Sami Sisa, Metin Hepgüler

ODTÜ Mimarlık Fakültesi; Altuğ Çinici, Behruz Çinici

Dumlupınar Anıtı; Levent Aksüt, Yaşar Marulyalı

DSİ Genel Müdürlüğü; Enver Tokay, Behruz Çinici, Teoman Doruk

Kızılay Emek Gökdeleni; Enver Tokay

Büyük Efes Oteli; Paul Bonatz, Fatin Uran

Türker Evi; Şevki Vanlı, Doruk Pamir

Bursa Merkez Bankası; Şevki Vanlı, Ersen Gömleksizoğlu

Türk Tarih Kurumu; Turgut Cansever, Ertur Yener

Hukukçular Sitesi; Haluk Baysal, Melih Birsel

Sudalı Evi; Muzaffer Sudalı

Şemsettin Sirer Yalısı; Sedad Hakkı Eldem

Büyük Ankara Oteli; Marc Saugey, Yüksel Okan

MSB Tandoğan Öğrenci Yurdu; Şevki Vanlı, Ersen Gömleksizoğlu, Şafak Eren

Arçelik Çayırova Fabrikası; Aydın Boysan

İstanbul Atatürk Kültür Merkezi; Hayati Tabanlıoğlu yönetiminde Bayındırlık Bakanlığı Müstakil Fen Heyeti Bürosu

Stad Oteli; Doğan Tekeli, Sami Sisa, M. Hepgüler

Ece Apartmanı; Uğur Eken

İstanbul Reklam; Günay Çilingiroğlu, Muhlis Tunca

Vakko Fabrikası; Haluk Baysal

İstanbul Ticaret Odası; Orhan Şahinler

SSK Zeyrek Tesisleri; Sedad Hakkı Eldem

Özkanlar Evi (Gemi Ev);  Danyal Tevfik Çiper

Çankaya’da Apartman; Vedat Özsan

Ankara Opera Kavşağı Köprüsü; Pier Luigi Nervi

Boğaziçi Köprüsü; Freeman, Fox and Partners

İzmir Atatürk Stadyumu; Harbi Hotan

İzmir Büyükşehir Belediye Binası; Özdemir Arnas, Altan Akı, Erhan Demirok

Gürel Ailesi Yazlık Evleri; Sedat Gürel

Yeşilköy Toplu Konut Sitesi; Haluk Baysal, Melih Birsel

Bayramoğlu Apartman Yalısı; Sedad Hakkı Eldem

Atatürk Kitaplığı; Sedad Hakkı Eldem

Tercüman Gazetesi Binası; Günay Çilingiroğlu, Muhlis Tunca

Taşkışla Konferans Salonu; Nezih Eldem

Taksim Vakıflar (Sheraton) Oteli; AHE Mimarlık Bürosu (K.A. Arû, M.A. Handan, H. Suher, Y. Emiroğlu, A. Erol, T. Aydın)

Ankara İş Kulesi; Ayhan Böke, Yılmaz Sargın

Kangotan Evi; Cengiz Bektaş

Türk Dil Kurumu; Cengiz Bektaş

Lassa Fabrikası; Doğan Tekeli, Sami Sisa

Terasevler ve Sosyal Tesisleri; Hamdi Şensoy

Club Med Kuşadası Tatil Köyü; Bilinmiyor

Aktur Tatil Sitesi; Mehmet Çubuk, Ersen Gürsel, Nihat G